درباره دندان های شیری بدانیم

دندان های شیری معمولا از 6 ماهگی در دهان کودکان شروع به رویش می کنند. اما این زمان ممکن است تا یک سالگی به تاخیر افتد و یا زودتر از 6 ماهگی اولین دندان شیری در دهان رویش پیدا کند. اولین دندانهای شیری معمولا دو دندان پیشین فک پایین هستند و به دنبال آن دندان های دیگر در دهان کودکان رویش پیدا می کنند. کودکان به طور معمول 20 دندان شیری دارند که رویش این دندان معمولا تا حدود 3 سالگی کامل می شود و بعد از این سن اگر کودکی کمتر از 20 دندان شیری داشت پیگیری ها و معاینات دندانی جهت بررسی علت کم بودن دندان های شیری، لازم است.

آیا دندان های شیری مهم اند؟

عقیده عمومی بر این است که دندان های شیری به خاطر عمر کوتاهشان اهمیت چندانی ندارد و به مراقبت از آنها نیازی نیست. اما واقعیت غیر از این است. دندان های شیری به دلایل مختلفی، دندان های بسیار با اهمیتی هستند و مراقبت و نگهداری از آنها بسیار لازم است.

دندان های شیری سالم، کودکان زیبا

یکی از مهم ترین دلایل اهمیت دندان های شیری که شاید کمترین توجه به آن شده است، نقش آنها در زیبایی کودکان است. پوسیدگی دندان های شیری و یا تیره شدن آنها توسط داروهای مختلف (مثلا قطره آهن) تاثیر نامطلوبی در زیبایی کودکان می گذارد و به دنبال آن کودک از ظاهر خود خجالت می کشد و اعتماد به نفس خود را از دست خواهد داد.

کودکانی که به علت دندان دردهای مداوم، پوسیدگی های شدید و از بین رفتن نسج سالم دندان های شیری، قادر به تغذیه مناسب نیستند، به مشکلات جسمی، اختلالات رشد و گاهی سوء تغذیه دچار می شوند. داشتن دندان های شیری سالم، به کودکان این توانایی را می دهد که در یکی از بااهمیت ترین مراحل رشد، تغذیه ای مناسب و کافی داشته باشند.

دندان های شیری سالم، راهنمای رویش صحیح دندان های دائمی

هنگامی که دندان های شیری در محیط دهان رویش یافته اند، جوانه دندان های دائمی در زیر آنها شکل گرفته اند. در واقع این دندان های شیری سالم، فضای لازم را برای دندان های دائمی جایگزین خود حفظ می کنند تا دندان های دائمی زیرین آنها به موقع و در جای مناسب خود رویش پیدا کنند. اگر یک دندان شیری زودتر از زمان مناسب خود، کشیده شود، دندان های عقبی آن به سمت جلو حرکت کرده و فضای دندان کشیده شده را اشغال خواهد کرد. در نتیجه هنگامی که دندان دائمی زیرین دندان کشیده شده، به زمان رویش برسد، به دلیل نداشتن فضای کافی، رویش نا به جا خواهد داشت و یا نهفته باقی می ماند و مشکلات ارتودنسی و ردیف نبودن دندان ها را برای کودک ایجاد خواهد کرد. حتی اگر بین دندان های شیری پوسیده شود و مقداری از نسج دندان ها در اثر پوسیدگی از بین برود، دندان عقبی به اندازه نسج از دست رفته دندان جلویی به سمت جلو حرکت کرده و فضای دندان جلویی را اشغال خواهد کرد. بنابراین حتی پوسیدگی های کوچک دندان های شیری نیز باید به سرعت ترمیم شوند و حتی الامکان دندان شیری قابل نگهداری در دهان را نباید زودتر از موعد مقرر کشید.

دندان های شیری سالم، تکلم زیبا

کودکانی که به دلیل پوسیدگی دندان های شیری خود، خصوصا دندان های جلویی خود را از دست می دهند، قادر نیستند به خوبی صحبت کنند و در هنگام تکلم دچار اشکال خواهند شد.

دندان های شیری تا حدود 6 سالگی در دهان کودک باقی می مانند. در این سن اولین دندان های شیری لق می شوند و می افتند. علت لق شدن دندان های شیری این است که دندان های دائمی با رویش به سمت دندان های شیری و تماس با آنها، به تدریج، ریشه دندان شیری را تحلیل برده و با تحلیل رفتن کامل ریشه دندان های شیری، این دندان ها لق شده و می افتند. از حدود سن 6 تا 12 سالگی کودکان در دوره دندان های "مختلط" قرار دارند که در این سن مخلوط دندان های شیری و دائمی در دهان کودک وجود دارد و به تدریج با افتادن تمام دندان های شیری و جایگزین شدن دندان های دائمی، شخص وارد دوره دندان های دائمی خواهد شد. نکته مهم در مورد سن 6 سالگی کودکان این است که که در این سن، در انتهای دهان کودکان دندان های دائمی به نام دندان 6 سالگی (اولین آسیای دائمی) رویش پیدا می کند. این دندان ها در انتهای هر فک در هر طرف یک عدد و در مجموع در دهان 4 عدد در حدود سن 6 سالگی رویش پیدا می کنند و برای رویش آنها دندان شیری لق نخواهد شد بلکه این دندان ها به صورت مستقل در انتهای دهان رویش خواهند یافت. مراقبت و مسواک زدن صحیح این دندان ها بسیار لازم است زیرا این دندان ها کلید جفت گیری صحیح دندان های دائمی خواهند بود.

مراقبت از دندان های شیری

دندان های شیری از هنگام رویش در دهان نیاز به مراقبت دارند. از زمانی که دندان های شیری در دهان رویش پیدا می کنند، باید تمیز شوند تا امکان پوسیدگی آنها کاهش یابد. برای کودکان زیر 2 سال امکان مسواک زدن به روش های معمول وجود ندارد. دندان های کودکان زیر 2 سال باید به کمک تکه گاز یا پارچه تمیز مرطوب، تمیز شود و یا از مسواک های مخصوصی به نام مسواک انگشتی که در انگشتان والدین قرار گرفته و به کمک موهای نرم آن، دندان های کودک تمیز می شود، استفاده کرد.

شیر مادر، از غنی ترین مواد غذایی است که در جهان هستی وجود دارد. این ماده غذایی سرشار از ویتامین ها، املاح، پروتئین ها و سایر موادی است که در حفظ سلامت آدمی موثر است. شیر مادر به خاطر سازگاری زیادی که با بدن انسان، دارد، امکان آلرژی ها را به حداقل می رساند. مادرانی که کودکان خود را با شیر ماد تغذیه می کنند، به علت تماس کامل بدنی مادر و فرزند، رابطه عاطفی عمیق و کاملی را با کودک خود برقرار می کنند. کودکانی که با شیر مادر تغذیه می شوند کمتر دچار مشکلات گوارشی و دل دردهای شبانه می شوند. شیر مادر خطر آلودگی ندارد و از نظر اقتصادی نیز نسبت به شیر خشک بسیار به صرفه است.

ارزش غذایی شیر مادر بسیار بالاست. شیر مادر منبع غنی از قند لاکتوز است که لاکتوز می تواند به جذب کلسیم نیز کمک کرده و در تراکم استخوان ها و استحکام دندان های کودکان بسیار موثر باشد. سدیم، پتاسیم، فسفات، پروتئین، آهن، انواع ویتامین ها و آنتی بادی ها از سایر مواد مفید موجود در شیر مادران است. اما به یاد داشته باشید که شیر مادر نیز با تمام مزایا و فوایدش، به خاطر داشتن قند قابل تخمیر لاکتوز، پوسیدگی زاست و به تمام مادرانی که کودکان خود را با شیر مادر تغذیه می کنند توصیه می شود، حتما بعد از آنکه کودکشان شیر نوشید، به او آب بخورانند تا دندان ها تمیز شود و سطح دندان های کودکشان را با یک گاز یا پارچه مرطوب، تمیز کنند.

فلوراید

فلوراید ماده ای مغذی است که با نفوذ به ساختمان دندان می تواند به استحکام آن کمک کرده و از پوسیدگی آن جلوگیری کند. فلوراید، می تواند به صورت خوراکی و یا موضعی وارد ساختمان دندان شود. فلورایدتراپی روشی است که به کمک آن در مطب دندان پزشکی، فلوراید بر روی دندان کودکان قرار گرفته و به استحکام آنها کمک می کند. این عمل از حدود 3 سالگی برای کودکان توصیه می شود.

مسواک زدن

مسواک زدن توسط مسواک های عادی از حدود سن 2 سالگی باید آغاز شود. برای کودکتان، مسواکی مناسب با اندازه دهانش تهیه کنید و فراموش نکنید که تا سن 6 سالگی که کودک به طور کامل قادر به کنترل عضلات خود باشد، مسواک زدن برای کودک به عهده یکی از والدین است و مسواکی که کودک زیر 6 سال برای خودش بزند، ارزش بهداشتی نخواهد داشت. برای کودکان زیر 3 سال به اندازه یک دانه برنج و به اندازه کودکان بالای 3 سه سال به اندازه یک نخود از خمیر دندان دارای فلوراید بر روی مسواک قرار داده و حدود 2 دقیقه تمام سطوح دندان های کودکتان را لااقل 2 بار در روز مسواک بزنید.

شیر مادر یا شیر خشک؟

بررسی ها نشان داده است که تغذیه کودک با شیر مادر، مناسب ترین روش تغذیه ای جهت پیشگیری از مشکلات ارتودنسی و نامنظم شدن دندان هاست و احتمال ایجاد بی نظمی های دندانی در کودکانی که از شیشه های شیر و یا پستانک استفاده می کنند بیشتر است. در صورت اجبار والدین به تغذیه کودک با شیشه پستانک، بهتر است از نوعی سرشیشه های مخصوص به نام سرشیشه های "ارتودنتیک" استفاده شودتا احتمال ایجاد مشکلات بی نظمی دندانی کاهش یابد. اما جدای از مشکلات ارتودنسی و بی نظمی های دندانی، شیر، چه شیر خشک، شیر مادر و یا شیرهای پاستوریزه، به خصوص اگر شیرین شده باشند، می توانند موجب ایجاد پوسیدگی های دندانی در کودکان شوند. بنابراین:

مراقب باشید که کودکانتان به خوابیدن با شیشه و یا باقی ماندن پستان مادر در دهان عادت نکنند زیرا، ماندن طولانی مدت شیر بر روی دندان ها موجب ایجاد پوسیدگی دندانی می شود.

در صورت امکان بعد از آنکه کودکتان شیر نوشید، دندان هایش را تمیز کنید و یا برای پاک شدن شیر از روی دندان هایش به او مقداری آب بخورانید.

هرگز شیر کودکتان را به کمک قند، شکر، نبات، عسل و یا موادی مانند اینها شیرین نکنید.

بعد از آنکه کودکتان شیر خورد، دقت کنید تا حتما آروغ بزند زیرا برگشت شیر به همراه گازمعده هنگام خواب به دهان و باقی ماندن شیر بر روی دندان ها، موجب پوسیدگی خواهد شد.

از دادن آب میوه های شیرین به کودک هنگام خواب پرهیز کنید.

معاینات دندان پزشکی

کودکان باید بسیار زود به دندان پزشکی برده شوند، بسیار خوب است که اولین معاینات دندان پزشکی کودک در حدود سن یک سالگی و به منظور آشنایی کودک با محیط دندان پزشکی، معاینه اولیه و آشنایی والدین با روش های بهداشتی انجام شود. در این معاینات که معمولا کودک در آغوش یکی از والدین، بر روی صندلی دندان پزشکی قرار می گیرد، بدون آنکه درد و ناراحتی داشته باشد، دیدار با دندان پزشک را نوعی برخورد جالب و شاد تلقی خواهد کرد و این آشنایی، خاطره خوبی را از محیط دندان پزشکی برای کودک ایجاد می کند. کودکان باید لااقل هر 6 ماه یک بار توسط دندان پزشک معاینه شوند.

اولین ملاقات کودک با دندان پزشک

اولین ملاقات کودک با دندان پزشک بسیار مهم است. این ملاقات باید بسیار زود، قبل از آنکه کودک درد و ناراحتی داشته باشد و تنها برای آشنایی و آموزش انجام شود. دندان پزشکی را برای کودکتان انتخاب کنید که مهربان و صبور باشد، به کودکتان در مطب عجیب و غریب دندان پزشکی آرامش ببخشد و به کودکان علاقه مند باشد. قبل از آن که کودکتان را به دندان پزشکی ببرید، باید او را آماده کنید، با او صحبت کنید و درباره رفتن به دندان پزشکی برای او توضیح دهید اما از جزئیات، حرفی به میان نیاورید. به او نگویید که "ترس" ندارد و یا دندان پزشک تو را "اذیت" نمی کند. زیرا بیان این کلمات کودکتان را حساس می کند. مراقب باشید که از تجربیات ناخوشایند خود در مطب دندان پزشکی حرفی به میان نیاورید. به او تاکید کنید که این معاینه برای سلامت دندان ها و لثه های تو لازم است. به کودک دروغ نگویید. دندان پزشک، کودکان بسیار کوچک را، هنگامی که در آغوش مادر هستند معاینه می کند. در مورد بچه های بزرگ تر، ممکن است دندان پزشک از شما بخواهد که از اتاق معاینه خارج شوید. بهتر است برای کسب نتیجه بهتر با دندان پزشک کودکتان همکاری کنید.

دندان های نوزادی

در سال های دور اگر کودکی با دندان متولد می شد او را فرزند شیطان می نامیدند. اما امروز می دانیم که تولد نوزادانی با دندان و یا رویش دندان هایی در یک ماه اول تولد پدیده ای عادی است. حدودا از هر 2 هزار کودک، ممکن است یکی با دندان متولد شود. این دندان ها، اغلب مواقع در فک پایین و به صورت پیش وجود دارند. علت وجود اینگونه دندان ها مشخص نیست اما ممکن است وراثت در این زمینه موثر باشد. دندان هایی که هنگام تولد در دهان کودک وجود دارد، معمولا از گروه دندان های شیری نیست و به سرعت لق شده و می افتد اما اگر دندانی در فاصله تولد کودک تا یک ماهگی او در دهانش رویش پیدا کند، معمولا از گروه دندان های شیری او خواهد بود.

با دندان های نوزادی چه باید کرد؟ پاسخ این است که تا زمانی که این دندان ها مشکلی ایجاد نمی کنند، درمانی لازم نخواهند داشت. اما گاهی مواقع این دندان ها ممکن است برای کودک یا مادر مشکلاتی ایجاد کنند. به عنوان مثال وجود این دندان ها ممکن است باعث زخم شدن نوک پستان مادر شده و یا تیز بودن لبه این دندان ها می تواند موجب ایجاد زخم های دهانی برای خود نوزاد شود. دراین موارد لازم است که با تشخیص پزشک دندان از دهان خارج شده و یا لبه تیزآن توسط دستگاه های دندان پزشکی، صاف شود. در مواقعی که دندان های نوزادی بسیار لق هستند، باید توسط دندان پزشک از دهان خارج شوند تا خطر بلعیده شدن و خفگی نوزاد وجود نداشته باشد. دست آخر این که، اگر کودکتان با دندان متولد شد و یا خیلی زود اولین دندان هایش را درآورد، نگران نشوید و برای اطمینان بیشتر با یک دندان پزشک مشورت کنید.

کودکم دندان درمی آورد

بچه ها هنگام رویش دندان هایشان دچار مشکلات و علائمی می شوند که گاهی والدین را هم کلافه می کنند. بی قراری، آبریزش از دهان، تب و خارش لثه ها از جمله این مشکلات اند. و حالا راه حل ها:

آب دهان کودکتان را مرتب به کمک یک پارچه تمیز از اطراف دهانش خشک کنید. باقی ماندن این رطوبت در اطراف دهان ممکن است سبب ایجاد لکه های قرمز پوستی شوند.

هنگامی که کودکتان خواب است، پارچه ای را در زیر سرش قرار دهید و هرگاه توسط آب دهانش خیس شد آن را عوض کنید.

برای کودکتان چیزی فراهم کنید تا آن را بجود. لثه های کودکان به هنگام دندان درآوردن به شدت می خارد. دقت کنید. چیزی که برای جویدن به کودکتان می دهید به اندازه کافی بزرگ باشد تا امکان بلعیده شدن آن وجود نداشته باشد و در ضمن به قطعات کوچک تری نیز خرد نشود. پارچه تمیز خیسی که به مدت 30 دقیقه در فریزر قرار گرفته باشد کمک خوبی برای لثه کودکتان خواهد بود. دندان گیرهای لاستیکی نیز وسایل مناسبی هستند اما مراقب باشید که پاره و یا شکسته نشوند. یک قاشق چایخوری سرد نیز وسیله خوبی است که کودکتان لثه هایش را به کمک آن آرام کند.

می توانید به کمک انگشتان تمیز خود، لثه های کودک را ماساژ دهید و به آرامش او کمک کنید.

هرگز دندان گیرها را به کمک نخ یا زنجیر دور گردن کودک نیاندازید زیرا احتمال خفگی او وجود دارد.

اگر کودکتان بی قرار است، می توانید با هماهنگی با پزشک، از استامینوفن برای آرام کردن او استفاده کنید.

به کودکانمان چه غذاهایی بدهیم؟

استفاده از مواد قندی و خوراکی های چسبنده مثل چیپس ها و پفک ها، عوامل مهمی در ایجاد پوسیدگی در دندان های کودکان هستند. مصرف خوراکی های شیرین و چسبنده و تنقلات کارخانه ای را برای کودکانتان محدود کنید و بجای آنها مواد طبیعی مثل خشکبار،سبزیجات و میوه ها، انواع پنیر و ... را در دسترس آنها قرار دهید. مصرف آدامس برای کودکان زیر 4 سال به علت خطر بلعیدن آنها ممنوع است. برای کودکان بالای 4 سال آدامس های بدون قند تهیه کنید. مصرف نوشابه های گازدار به علت وجود مواد قندی و همچنین گازکربنیک، برای دندان ها بسیار خطرناکند. اگر شما از والدینی هستید که به تاثیر تغذیه در سلامت کودکانتان اعتقاد دارید، باید بدانید که سلامت محیط دهان و دندان، به طور خاص تحت تاثیر مواد غذایی قرار می گیرد. از مواد غذایی سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی بهره ببرید تا سر و کارتان به دارو و دکتر نیفتد.

ویتامین ها

ویتامین A: در حفظ سلامت لثه ها موثر است و بافت مخاطی دهان را سالم نگه می دارد. منابع: شیر، هویج و سبزیجات با برگ سبز؛

ویتامین D: برای سلامت استخوان ها، دندان ها و رشد مناسب استخوان های فکی لازم است. منابع: نور خورشید، شیر غنی شده و روغن ماهی؛

ویتامین K : به انعقاد خون کمک می کند. منابع: سبزیجات با برگ سبز تیره؛

ویتامین C : به حفظ سلامتی لثه کمک می کند و جلوی خونریزی های لثه را می گیرد. در بهبود جراحات موثر است. منابع: میوه های تازه، سیب زمینی و سبزیجات سبزرنگ؛

ریبوفلاوین (B2): کمبود این ویتامین باعث ایجاد زخم هایی در محیط دهان از جمله گوشه های لب ها خواهد شد. منابع: سبزیجات سبز، شیر، جگر، ماست و پنیر.

مواد معدنی:

کلسیم: کمک به شکل گیری دندان و استخوان: منابع: شیر، پنیر، ماست، غذاهای دریایی.

فسفر: برای تولید انرژی، سوخت مواد غذایی و نیز رشد استخوان ها لازم است. منابع: شیر، پنیر، گوشت ها، غلات سبوس دار، تخم مرغ.

فلوراید: استخوان ها و دندان ها را محکم می کند. منابع: چای ،بروکلی، آب فلورایددار.

آهن: عارضه کمبود آهن در دهان، التهاب، قرمزی و سوزش زبان است. منابع: جگر، گوشت و سبزیجات با برگ سبز.

روی: برای ترمیم بافتی و التیام زخم ها لازم است. منابع: غذای دریایی، جگر، گوشت و غلات سبوس دار.

قطره آهن (فروس سولفات) و دندان های رنگ شده

قطره آهن از مکمل های غذایی است که برای کودکان توسط پزشک اطفال توصیه می شود و برای کودکان بسیار ضروری است اما این قطره ها، اگر بر روی دندان ها قرار بگیرند با نفوذ به ساختمان دندان موجب تغییر رنگ و تیره شدن دندان ها می شوند که غالبا این تغییر رنگ ها دائمی است. قطره آهن به خودی خود پوسیدگی زا نیست، اما این ماده می تواند سطح دندان ها را زبر کند و زبر شدن دندان ها احتمال گیر غذایی و به دنبال آن پوسیدگی های دندانی را بالا می برد، بنابراین برای خوراندن قطره آهن به کودکتان، قطره را با قطره چکان یا سرنگ، ته گلوی او بچکانید و حتما بعد از آن به او آب بخورانید. در ضمن لازم است برای اطمینان از پاک شدن کامل قطره آهن از روی دندان هآ، آنها را با یک پارچه یا گاز مرطوب هم تمیز کنید.

تقویم دندانی برای دندان های شیری

5 تا 6 ماهگی: در این دوران اغلب کودکان دندانی ندارند. در این دوران، لثه های کودکتان را با یک پارچه مرطوب، تمیز کنید. مراقب باشید کودکتان به شیر خوردن در هنگام خواب عادت نکند، هرگز سرشیشه یا پستانک او را شیرین نکنید.

7 تا 12 ماهگی: در این دوران معمولا دندان های پیشین کودکان رویش پیدا می کنند. کودکان اجازه دارند فقط با شیشه محتوی آب ساده شیرین نشده بخوابند. دندان های رویش یافته را با پارچه مرطوب تمیز کنید. کودکتان را برای اولین معاینه به دندان پزشک ببرید. هر زمان کودک همکاری لازم را داشت میتوانید مسواک زدن با خمیر دندان فلوراید دار مخصوص کودکان را آغاز کنید.

13 تا 24 ماهگی: دندان های آسیای کوچک و بزرگ شیری و نیز دندان نیش شیری رویش می یابند. روزی 2 بار و هر با ر2 دقیقه برای کودکتان مسواک بزنید. مسواک نرم و کوچکی را برای کودکتان انتخاب کنید. تقریبا هر 3 ماه یک بارمسواک او را عوض کنید. تنقلات سالم مثل میوه های تازه و سبزیجات را به او پیشنهاد کنید. مصرف مواد شیرین را کاهش دهید.

2 تا 5 سالگی: در این سن تقریبا تمام 20 دندان شیری رویش یافته اند، به کودکتان اجازه دهید برای خودش مسواک بزند اما به یاد داشته باشید مسواک اصلی را شما باید برای کودکتان بزنید و اگر دندان هایش به هم فشرده است برایش نخ دندان بکشید. مسواک برقی لازم نیست اما ممکن است انگیزه خوبی برای مسواک زدن کودکتان باشد.

6 سالگی: در این سن اولین دندان آسیای دائمی در انتهای دهان رویش پیدا می کند بدون آنکه دندان شیری لق شده باشد. این دندان که به دندان 6 سالگی معروف است باید به کمک یک روش پیشگیری به نام "فیشورسیلانت" در مقابل پوسیدگی ها واکسینه شود