نقش فلوراید در سلامت دهان و دندان

بیشتر ما اگر در دوران مدرسه بچه درس خوان بوده ایم،گروه های مهم و جدول تناوبی مندلیف را خوب حفظ کرده ایم و نام های آشنای کلروید و فلوئور را خوب به یاد داریم. از گروه هالوژن ها، کلر را خوب می شناسیم چون به کار ضدعفونی آب استخر می آید. ید هم که در ترکیب نمک های یددار و داستان گواتر و تیرویید دوست آشنای ماست. بهتر است با عنصر نه چندان آشنای فلوراید و کاربرد آن در دندانپزشکی هم آشنا شویم.

جدای از مواد گوناگون و محصولات متنوعی که در آن از فلوراید استفاده می شود، این عنصر ماده ای مفید در استحکام دندان ها محسوب می شود. در سنگ های آتشفشانی، ترکیب های گوناگونی از فلوئور مثل فلور آپاتیت یا سنگ کرایولیت دیده می شود. در آب رودخانه ها که از روی سنگ ها و خاک های گوناگون عبور می کنند، نمک های گوناگونی وارد می شود که یکی از آنها نمک کلسیم فلوراید است. این نمک به طور نسبی غیرمحلول است ولی جزیی از آنکه حل می شود مقدار بسیار مختصری یون فلوئور آزاد می کند. این مقدار فلوراید به قدری کم است که برای اندازه گیری آن یک واحد آن را در برابر یک میلیون واحد آب می سنجند (یک میلی گرم در لیتر یا یک PPM) اما در ظاهر همین مقادیر بسیار اندک فلوراید، فایده های بسیار زیادی دارد.

مینا، سرسخت و مستحکم

مینا، خارجی ترین لایه دندان از کریستال های به هم فشرده ای تشکیل شده است. مواد معدنی گوناگونی بدن کریستال ها را تشکیل داده اند. هر روز مقداری از این مواد معدنی از دست می رود و مقداری مواد معدنی جدید به جای آن می نشیند که دوباره مینا را بازسازی می کند. اسیدی که از فعالیت میکروب های روی دندان ایجاد می شود، باعث حل شدن نسبی مینای دندان می شود و حالا وقت آن است که مواد معدنی مثل فلوراید، کلسیم و فسفات دوباره روی دندان بنشینند و آن را بازسازی کنند. اگر مقدار زیادی از مواد معدنی دندان از دست برود و چیزی به جای آن جایگزین نشود، پوسیدگی دندان پیش می آید. فلوراید ماده ای است که در ساختمان دندان قرار می گیرد و باعث استحکام و بازسازی دوباره آن می شود و از دو راه اثر می کند: اگر بچه های کوچک از طریقی مثل اضافه شدن به اب آشامیدنی یا خوراکی ها، فلوراید را بخورند، این ماده از طریق دستگاه گوارش جذب شده، وارد گردش خون می شود و دندان های دایمی در حال شکل گیری در بچه ها به طرز قابل توجهی مستحکم و در برابر پوسیدگی بیمه می کند. راه دیگر اثر فلوراید هم آن است که به صورت مستقیم و موضعی روی دندان ها قرار می گیرد و به بازسازی مینای دندان کمک می کند.

آب شهر فلوراید دارد؟

یکی از بهترین راه های وارد کردن فلوراید به سیستم بدن و جای گذاری آن در ساختمان دندان ها، اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی شهرهاست. در بسیاری از کشورهای پیشرفته، با اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی مقدار متناسبی فلوراید را به بدن افراد می رسانند و به نوعی آنها را در برابر پوسیدگی دندان واکسینه می کنند. مصرف بیش از اندازه فلوراید خطرناک است و باعث بیماری به نام "فلوروزیس" می شود بنابراین برای اضافه کردن فلوراید به آب، باید از مقدار فلوراید موجود درآب شهری اطلاعات دقیقی داشت و بر مبنای آن مقداری فلوراید به صورت مکمل به آن اضافه کرد تا در مجموع میزان فلوراید آب شهر به مقدار مناسب و قابل قبولی برسد. متاسفانه در شهر بزرگی مثل تهران، مقدار دقیق فلوراید آب، سنجیده نمی شود و هنوز طرحی برای اضافه کردن فلوراید به آب شهری وجود ندارد. استفاده از قرص های فلوراید راه دیگری است که فلوراید به صورت خوراکی وارد بدن می شود و در ساختمان دندان ها جایگزین می شود. برای استفاده از این قرص ها، پزشک باید از میزان فلوراید آب آشامیدنی منطقه مطلع بوده و بر مبنای آن مقدار مکمل را به صورت قرص برای افراد تجویز کند. در کشور ما به دلیل نامشخص بودن میزان فلوراید آب شهریف متاسفانه امکان استفاده از این روش وجود ندارد.

خداحافظ، پوسیدگی!

اگر در منطقه ای مثل کشور ما، امکان استفاده از فلورایدهای افزودنی به آب و قرص (فلوراید خوراکی) وجود نداشته باشد، تکلیف چیست؟ روش استفاده موضعی از فلوراید یک راه حل نسبی خوب و کاربردی است. این روش به "فلورایدتراپی" معروف است. در این روش برای کودکان در مطب های دندان پزشکی، ژل های فلوراید روی دندان قرار داده می شود و در مدت زمان معینی با اثر روی ساختمان دندان به بازسازی دوباره آن کمک می کند. این عمل باید هر سه تا شش ماه یک بار تکرار شود تا فلوراید اثر کرده و مانع پوسیدگی دندان ها شود. فلوراید از راه های دیگری نیز می تواند به صورت موضعی روی دندان ها اثر کند. راهکار بسیار مفید دیگر روزی دوبار مسواک زدن دندان ها با خمیر دندان دارای فلورای است.فلوراید به خمیردندان ها اضافه می شود تا در حین مسواک زدن با تاثیر بر دندان به استحکام آن کمک کند. دهان شویه های محتوی فلوراید هم در بازار وجود دارند که شخص می تواند با غرغره کردن آن، فلوراید را در تماس با دندان ها قرار دهد.

فلوراید، سن و سال نمی شناسد

استفاده از فلوراید و فلورایدتراپی بیشتر در میان کودکان رایج شده است. شاید دیدگاه بزرگ ترها در برابر پیشگیری از پوسیدگی این باشد که "از ما که گذشت". اما واقعیت غیر از این است. فلوراید به خوبی می تواند روی دندان های بزرگسالان هم تاثیر مثبت بگذارد و جلوی پوسیدگی جدید را بگیرد. برای استفاده از دهان شویه فلوراید این نکات را رعایت کنید:

1) دهان شویه فلورایدی را بخرید که تازه باشد و مدت زیادی از تاریخ تولید آن نگذشته باشد.

2) این دهان شویه به صورت موضعی اثر می کند بنابراین آن را به مدت زمان توصیه شده در دهان تان نگه دارید.

3) برای تاثیر بهتر دهان شویه فلوراید آن را این گونه مصرف کنید: ابتدا دندان هایتان را مسواک بزنید. سپس به اندازه یک در بطری از دهان شویه را به دهان برده آن را با فشار به تمام نقاط دندان هایتان برسانید. حداقل 30 ثانیه آن را در دهان نگه دارید. بعد از تف کردن دهان شویه، دهان تان را نشویید و حداقل تا نیم ساعت بعد از استفاده از دهان شویه چیزی میل نکنید.

4) استفاده از دهان شویه برای بچه های زیر 6 سال ممنوع است زیرا این کودکان قدرت کنترل بلع خود را ندارند و ممکن است دهان شویه را ببلعند. برای بچه های زیر 6 سال فلورایدتراپی لازم است اما باید تحت نظر پزشک و در مطب دندانپزشکی انجام شود.

5) می توانید هر شب همانند مسواک و نخ دندان، از دهان شویه نیز استفاده کرده و دندان های خود را در برابر پوسیدگی واکسینه کنید.

6) محلول دهان شویه را رقیق نکنید