پاسخ به شایع ترین پرسش های زنان باردار درباره بهداشت دهان و دندان

چندین سال پیش در یکی از درمانگاه های وابسته به شبکه بهداشت در جنوب تهران، دوران طرح پس از تحصیلم را می گذراندم. در آن سال ها بخشی از عملیات تشخیصی یا درمانی به صورت رایگان برای بیماران انجام می شد که از جمله این درمان های رایگان، معاینه و جرم گیری هر 3 ماه یک بار برای زنان بارداری بود که با مراجعه به مرکز بهداشتی، تشکیل پرونده داده بودند. بودجه ای که برای این گونه خدمات از سوی دولت پرداخت می شد، آن هم برای کشور در حال توسعه ای مثل کشور ما هزینه هنگفتی است و صرف و اختصاص این بودجه نشان می دهد که مراقبت های بهداشتی و معاینه های مرتب دهان و دندان در طول دوران بارداری یکی از مهم ترین راه های پیشگیری از بیماری های حاد دهان و دندان است. کم نیستند زنانی که جای خالی یک دندان در دهانشان، یادگاری از یک بارداری است؛ جمله هایی مثل "هر بچه ای که دنیا می آید، یک دندان مادر را می گیرد یا فرزندم در دوران بارداری تمام کلسیم دندان های مرا کشید و بعد از آن، دندان هایم پوسیده شد" را زیاد می شنویم. هر چند این جمله ها پایه صحیح علمی ندارند و صددرصد درست محسوب نمی شوند، اما بیانگر تجربیاتی هستند که مادران در دوران بارداری خود کوله بار آن را که گاهی خیلی هم سنگین بوده به دوش کشیده اند. به عبارتی، درست است که در دوران بارداری، اگر جنین به کلسیم نیاز داشته باشد و نتواند آن را از طریق جریان خون و تغذیه مادر تامین کند، این کلسیم اضافه از استخوان های مادر برداشته می شود نه از دندان های او، اما پوسیدگی دندان ها در دوران حاملگی شایع است. البته هر نوزادی که متولد می شود، لزوما با تولد خود یکی از دندان های مادرش را از دهان او بیرون نمی کشد؛ اما نمی توان انکار کرد که بیماری های شید لثه نیز از عوارض شایع دوران بارداری است و صد البته همه این مشکلات به کمک مراقبت های بهداشتی و رعایت اصول بهداشتی دهان و دندان قابل پیشگیری است.

حاملگی، دوران توفان هورمون ها

حاملگی دوران خاصی است که اگر چه بیماری محسوب نمی شود، اما تغییرات فیزیولوژیکی که در بدن یک زن باردار اتفاق می افتد، تغییرات عمده ای است که تمام بدن او را دستخوش تحول می کند. زن باردار دچار ویار می شود، تهوع و استفراغ مکرر و شدید را ممکن است تجربه کند، گرسنگی های مکرر او را به خوردن انواع خوراکی ها در فاصله های کوتاه زمانی وادار می کند و از همه مهم تر، تغییرات شدید هورمونی است که در بدن او اتفاق می افتد و تمام بدن، از جمله سیستم های دهان و دندان او را دچار تحول می کند.

بالا رفتن و تغییر سطح بعضی هورمون ها در دوران حاملگی، لثه ها را بیشتر از همه تحت تاثیر قرار می دهد. لثه ها در دوران بارداری ممکن است شل و ملتهب شده، دچار خونریزی شدید و گاه خود به خود شوند و حالتی ایجاد کنند که به آن ژنژیویت بارداری یا التهاب لثه در دوران بارداری گفته می شود. هرچند این عارضه بر اثر تغییر میزان هورمون ها در دوران بارداری تشدید می شود، اما عامل اصلی ایجاد مشکلات لثه در این دوران، وجود باکتری ها و میکروب هایی است که به دلیل توجه نکردن به بهداشت در دهان تجمع پیدا می کنند. به عبارتی، هر چند در طول دوران بارداری تغییر هورمون ها به سلامت دهان و دندان آسیب می رساندد، اما می توان با رعایت کامل بهداشت از بروز تمامی این مشکلات در دوران بارداری جلوگیری کرد.

دهان سالم، علاوه بر این که سلامت دندان ها و لبخند زیبای مادر را حفظ می کند، بر سلامت جنین نیز تاثیر به سزایی دارد. بیماری های لثه ممکن است تا حدی پیشرفت کند که منجر به تولد زودهنگام جنین یا تولد نوزادی با وزن کم شود.

برنامه ریزی کنید

برای بچه دار شدن برنامه ریزی کنید. این برنامه ریزی شامل مشورت های پزشکی است. گاهی لازم است بعضی واکسن ها تزریق شوند و دریافت داروهایی مثل اسید فولیک از چند ماه قبل از بارداری پیشنهاد می شود؛ حتی به برنامه ریزی برای نیمه اولی شدن فرزندمان در سال اول تحصیلی می توانیم فکر کنیم. پس خوب است معاینه های کامل دهان و دندان را هم فراموش نکنیم. خیلی از خدمات دندانپزشکی در طول دوران بارداری قابل اجرا نیستند. بنابراین لازم است قبل از بارداری، از تمامی دندان ها عکس (رادیوگرافی (تشخیصی گرفته شود پوسیدگی های مخفی بین دندان ها و زیر پرکردگی ها شناسایی و ترمیم شوند، عفونت های مخفی انتهای ریشه ها و درمان های ناموفق ریشه ها درمان شوند، دندان هایی که ممکن است به زودی نیاز به کشیدن پیدا کنند مثلا دندان های عقل بسیار پوسیده، نیمه شکسته یا دندان های عقلی که اطراف آنها مرتب عفونت می کند باید پیش از شروع حاملگی از دهان خارج شوند. وضعیت کلی لثه ها باید تحت معاینه قرار بگیرد و گاه به منظور پاک شدن نواحی اطراف لثه از تمام محرک های خارجی لازم است جرم گیری کامل انجام شود. اگر برای معاینات و بررسی های قبل از بارداری نزد دندانپزشک می روید، حتما او را از تصمیم خود برای بارداری آگاه کنید تا او بتواند با توجه به شرایط شما در هر مورد خاص تصمیم بگیرد. در ضمن از دندانپزشک خود یا بهداشت کار مطب بخواهید (هر چند کاملا هم بلد باشید) یک بار تمام مراحل مسواک زدن، نخ دندان کشیدن همه مراقبت های بهداشتی دهان و دندان را به طور کامل برای شما آموزش دهد. سعی کنید تمام مسائل بهداشتی را در طول بارداری، به مراتب بیشتر و کامل تر از قبل اجرا کنید. با این روش می توانید درصد بالایی از مشکلات بالقوه موجود در دهان و دندان خود را از میان ببرید و احتمال خطراتی را که منجر به درمان های شدید و ناگهانی دندانپزشکی در دوران حاملگی می شود، به حداقل برسانید. دست کم روزی دو بار، مسواک طولانی مدت بزنید و روزی یک بار نخ دندان بکشید و با مشورت دندانپزشک در صورت نیاز از دهانشویه ضد باکتری هم استفاده کنید.

آیا در طول دوران بارداری باید به دندانپزشک مراجعه کنید؟

معمولا لازم است زنان باردار هر سه ماه یک بار برای انجام یک معاینه کلی به دندانپزشک مراجعه کنند و در صورت لزوم زمان برای انجام کارهای درمانی (اگر لثه ها ملتهب باشد) و جرم گیری انجام شود. سه ماهه دوم بارداری، مناسب ترین زمان برای انجام درمان های دندانپزشکی است. اگر مشکل دندانی قابل انعطافی در طول دوران بارداری پیش آمد، مثلا دندان دردی که بشود آن را چند وقتی تحمل کرد باید عملیات درمانی در فاصله 3 تا 6 ماهگی بارداری انجام شود، به خصوص درباره زنانی که سابقه سقط داشته اند یا در ابتدای حاملگی خود لکه بینی یا خونریزی را تجربه کرده اند، انجام کارهای دندانی در سه ماهه اول خطرناک است. وضعیت خود و داروهایی را که مصرف می کنید، با دندانپزشکتان در میان بگذارید تا او بهترین زمان را برای انجام کارهای دندانی شما تشخیص دهد.

آیا ویار برای دندان ها خطرناک است؟

زنان در طول دوران حاملگی ممکن است به خوردن انواع گوناگون خوراکی ها تمایل پیدا کنند. معمولا خوردن این خوراکی ها خطر خاصی برای دندان ها ایجاد نمی کنند، مگر آن که مثلا مصرف زیاد شیرینی ها باعث پوسیدگی شود. گاهی اوقات زنان در این دوران به خوردن مواد عجیب و غریبی مثل خاک، پارچه، یخ کاغذ، گیاهان، صابون، خاکستر، و حتی رنگ تمایل پیدا می کنند که به دهان بردن و خوردن این گونه مواد ممکن است باعث ترک خوردن، حساسیت یا حتی شکستگی دندان ها شود. چنین ویاری برای سلامت دندان ها خطرناک است و باید کنترل شود. گاهی اوقات هم کمبود فاکتورهایی مثل روی یا آهن ممکن است زن باردار را به خوردن این گونه مواد غیرخوراکی متمایل کند.

آیا استفراغ های مکرر حاملگی ممکن است به دندان ها آسیب برساند؟

بله، استفراغ بازگشت محتویات معده به خارج است که شامل غذا و اسید معده می شود. عبور مکرر اسید معده از روی دندان ها می تواند مینای دندان را در خود حل کند و ساختمان دندان را تضعیف کند.

برای جلوگیری از چنین مشکلی برای دندان بلافاصله بعد از استفراغ دهان خود را آب بکشید، اما نیم ساعت بعد از استفراغ، به هیچ وجه مسواک نزنید؛ زیرا با مسواک زدن مینای ضعیف شده بر اثر اسید را کاملا می شکنید و آسیب زیادی به دندان هایتان می رسانید. بنابراین همان مراقبت ها را بعد از ترش کردن های مکرر نیز اجرا کنید.

آیا بیماری های لثه منجر به تولد پیش رس نوزاد می شود؟

تحقیقات بسیاری این موضوع را تایید می کنند؛ اما هنوز قطعیت آن ثابت نشده است. به هر حال احتیاط شرط می کند با درمان بیماری های لثه و رعایت بهداشت، این فاکتور خطر را تا حد ممکن حذف کنیم. به علاوه با رعایت این نکات در طول بارداری، خطر زایمان زودرس را به حداقل برسانید.

سیگار نکشید.

مصرف فولیک اسید را در طول بارداری فراموش نکنید.

حتی الامکان به جز در موارد ضروری دارو مصرف نکنید.

به اندازه کافی غذا بخورید و از ترس چاق شدن، خود و نوزادتان را دچار سوء تغذیه نکنید.

من مرتب در طول بارداری ام گرسنه می شوم و از میان وعده ها استفاده می کنم. آیا برای دندان هایم خطری ایجاد می شود؟

گرسنگی و مصرف میان وعده در طول حاملگی طبیعی است، اما باید سعی کنید نوع میان وعده ها را از خوراکی های شیرین که معمولا ارزش غذایی چندانی ندارند، به خوراکی های سالم تبدیل کنید تا دندان هایتان دچار آسیب نشوند. این مواد انتخاب هایی سالم برای بدن شما و به خصوص دندان هایتان هستند؛ شیر، ماست، پنیر، غلات، میوه ها، سبزی ها، گوشت و ماهی.

تومور حاملگی چیست؟

به ندرت پیش می آید که قسمتی از لثه در سه ماهه دوم حاملگی به صورت یک تمشک قرمز رشد می کند و بزرگ می شود. این تومور خوش خیم، یک تورم خونریزی دهنده است که اغلب در ناحیه بین دندان ها تشکیل می شود. این تومور معمولا در زنان حامله ای پیش می آید که از دوران قبل از حاملگی بیماریهای حاد لثه داشته اند و بهداشت دهان خود را رعایت نکرده اند. این ضایعه باید بعد از زایمان به کمک جراحی برداشته شود.

آیا عکس گرفتن از دندان ها در طول حاملگی خطرناک است؟

اشعه ایکس روی جنین تاثیر نامطلوب خواهد گذاشت. بنابراین تا حد امکان باید از انجام هرگونه رادیوگرافی در دوران بارداری پرهیز شود؛ اما اگر مورد اورژانس دندانی پیش آمد و به رادیوگرافی نیاز شد، می توان با قرار دادن یک پیش بند سربی روی شکم مادر رادیوگرافی را تهیه کرد. مقدار اشعه مورد نیاز برای رادیوگرافی دندان بسیار کم است و معمولا خطر چندانی برای جنین ندارد.

کمبود کلسیم در بارداری چه مشکلاتی ایجاد می کند؟

کمبود کلسیم برای جنین مشکلی ایجاد نمی کند؛ زیرا او کلسیم مورد نیازش را از بدن مادر تامین می کند. کلسیم از 4 ماهگی جنین روی دندان ها و استخوان های او می نشیند. بنابراین او باید کلسیم و فسفر لازم خود را از غذای مادر تامین کند؛ اما اگر این کلسیم به اندازه کافی در غذای مادر پیدا نشود، جنین کلسم مورد نیاز خود را از استخوان های مادر می گیرد. بنابراین اگر باردار هستید لبنیات زیاد مصرف کنید (دست کم 3 لیوان شیر در روز یا معادل آن از دیگر لبنیات) نیاز به کلسیم بین 7 تا 9 ماهگی بیشتر می شود.

بنابراین باید لبنیات بیشتری مصرف کنید. بهتر است از لبنیات کم چرب استفاده کنید تا دچار اضافه وزن بیش از حد نشوید. شما در روز دست کم به 1100 میلی گرم کلسیم نیاز دارید. اطلاعات ارزش غذایی روی پاکت های شیر را بخوانید تا متوجه شوید روزی چه مقدار شیر باید مصرف کنید.

آیا درست است که مادر میکروب های پوسیدگی زای دهانش را به نوزاد منتقل می کند؟

بله، دهان همه، به جز نوزادان، مملو از باکتری های پوسیدگی زایی است که می توانند از محلی به محل دیگر منتقل شوند. اگر نوزادتان را می بوسید، غذایش را می چشید یا پستانک کثیف شده اش را با دهانتان تمیز می کنید، بدانید که ممکن است مقداری میکروب پوسیدگی زا را به دهان او منتقل کنید. بنابراین پوسیدگی دندان هایتان را ترمیم کنید، رفتارهای انتقال دهنده پوسیدگی را به حداقل برسانید و مسواک و نخ دندان را فراموش نکنید تا با کم کردن باکتری ها، احتمال انتقال میکروب را کم کنید.

آیا مصرف تتراسایکلین در حاملگی باعث رنگی شدن دندان های نوزاد می شود؟

بله، اگر تتراسایکلین از 4 ماهگی به بعد در بارداری مصرف شود، دندان های نوزاد را خاکستری رنگ و ساختمان دندان او را دچار اختلال می کند. بنابراین مصرف این داردو باید تنها در موارد بسیار ضروری و حتما با نظر پزشک انجام شود.